γράφει η Κατερίνα Σοφρά, θεατρολόγος

Το “Ήξερες ότι” δίνει τις απαντήσεις σε όλες τις πιθανές ερωτήσεις που έχεις γύρω από τον κόσμο του θεάτρου, τους όρους και τις ειδικότητές του!

Η ιδέα του τέταρτου τοίχου

Η ιδέα του λεγόμενου τέταρτου τοίχου έγινε διάσημη από τον Diderot o οποίος συμβούλευσε τους ηθοποιούς, “Είτε συνθέτετε, είτε παίζετε, να μην σκέφτεστε πια τον θεατή, σαν να μην υπήρχε”. Ο τέταρτος τοίχος επικράτησε ως ιδέα τον 19ο αιώνα, την περίοδο που άνθισαν τα ρεύματα του ρεαλισμού και του νατουραλισμού.  Αλλά τι είναι ο τέταρτος ήχος και τι συμβαίνει όταν εκείνος σπάσει;

Τι είναι ο τέταρτος τοίχος

Ας φανταστούμε πως πάνω στην σκηνή την ώρα της δράσης οι ηθοποιοί βρίσκονται ανάμεσα σε τρεις τοίχους, έναν πίσω τους, έναν δεξιά τους και έναν αριστερά τους. Ως τέταρτο τοίχο, λοιπόν, ορίζουμε το σημείο εκείνο ανάμεσα στους ηθοποιούς (σκηνή)  και στους θεατές (πλατεία) στο οποίο δημιουργείται μία αόρατη μεσοτοιχία, με την δράση να εξελίσσεται πίσω από αυτήν. Στο θέατρο της ψευδαίσθησης ή αλλιώς νατουραλιστικό θέατρο, η δράση επί σκηνής εξελίσσεται εν αγνοία του θεατή με τον δεύτερο να αποκτά έναν ηδονοβλεπτικό ρόλο, καθώς οι ήρωες δρουν αγνοώντας την ύπαρξη του σαν να τους χωρίζει αυτός ο αόρατος τοίχος. Έχει δημιουργηθεί, λοιπόν, μία σύμβαση μεταξύ ηθοποιού και θεατή. Η σύμβαση αυτή ορίζει πως ο πρώτος ποτέ δεν θα αντιληφθεί την ύπαρξη του δεύτερου στον χώρο.

 Στον κινηματογράφο και την τηλεόραση το σπάσιμο τοίχου, συχνότερα γίνεται για κωμικούς σκοπούς και κεντρίζει το ενδιαφέρον του θεατή προσδίδοντας μία ευχάριστη διάθεση

Τι συμβάινει όταν σπάει ο τοίχος;

Στο θέατρο πλέον συμβαίνει συχνά οι ηθοποιοί να σπάνε τον τοίχο κάποια στιγμή κατά την διάρκεια της δράσης. Το λεγόμενο “σπάσιμο τοίχου” επέρχεται όταν ο ηθοποιός επί σκηνής απευθύνεται στο κοινό ή επιδιώκει οποιαδήποτε αλληλεπίδραση μαζί του, κάνοντας αυτόματα το δεύτερο μέρος της δράσης. Σκοπός αυτής της ενέργειας, είναι να δοθεί έμφαση στο κωμικό ή δραματικό στοιχείο. Στον κινηματογράφο και την τηλεόραση το σπάσιμο τοίχου, συχνότερα γίνεται για κωμικούς σκοπούς και κεντρίζει το ενδιαφέρον του θεατή προσδίδοντας μία ευχάριστη διάθεση. Το ίδιο ισχύει και στο θέατρο τις περισσότερες φορές, με την διαφορά ότι το κοινό στο θέατρο δεν έχει την ασφάλεια που του προσφέρει η οθόνη και το γεγονός πως αυτο που παρακολουθεί έχει ήδη γυριστεί και το παρακολουθεί υστερόχρονα. Στο θέατρο όπου το έργο εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια των θεατών όταν σπάσει η σύμβαση που αναφέραμε νωρίτερα, υπάρχει πιθανότητα ο θεατής να νιώσει αμηχανία καθώς η ασφάλεια που γνώριζε έχει αρχίσει να κλονίζεται. Παρόλα αυτα η κατάργηση του τέταρτου τοίχου προσφέρει, κατα γενική ομολογία, μια ενδιαφέρουσα και ευχάριστη εμπειρία για τους θεατές.