Ήξερες ότι: το θέατρο ξεκίνησε ως θρησκευτικό δρώμενο

γράφει η Έλλη Πρόκου, θεατρολόγος -ηθοποιός

Το “΄Ηξερες ότι” δίνει τις απαντήσεις σε όλες τις πιθανές ερωτήσεις που έχεις γύρω από τον κόσμο του θεάτρου, τους όρους και τις ειδικότητές του!

Το δράμα στην αρχαιότητα

Το δράμα είναι μία σύνθετη ποιητική δημιουργία που αποτέλεσε την ύψιστη έκφραση των αρχαίων χρόνων. Είναι η ένωση του λόγου με τη μουσική γι’ αυτό και δεν ήταν μία απλή απαγγελία αλλά η αναπαράσταση ενός συγκλονιστικού γεγονότος που εξελισσόταν ενώπιον των θεατών.

Όλος ο αρχαίος κόσμος είχε αποδώσει δραματικό χαρακτήρα στις θρησκευτικές του εκδηλώσεις. Από το Άργος και τη Σάμο, την Κρήτη και τους Δελφούς όλα τα δρώμενα ήταν αφιερωμένα στη ζωή των δώδεκα θεών του Ολύμπου. Έτσι και το δράμα γεννήθηκε από τα θρησκευτικά δρώμενα και συνδέθηκε εξαρχής με το θεό Διόνυσο.

Ο Διόνυσος· θεός του κρασιού, του γλεντιού και της χαράς, προσωποποιούσε τον κύκλο των εποχών του έτους. Ο συγκεκριμένος κύκλος ζωής ήταν συνδεδεμένος στη συνείδηση των ανθρώπων ως η γέννηση του Θεού, η δράση του, ο θάνατός του και η επαναφορά του στη ζωή.

Κατά τα εορταστικά δρώμενα οι άνθρωποι έβρισκαν την ευκαιρία να γλεντήσουν και να ξεφύγουν λίγο από τις έγνοιες της ζωής. Μεταμφιέζονταν σε σατύρους, χρησιμοποιώντας δέρματα ζώων και έβαφαν το πρόσωπό τους με το κατακάθι του κρασιού. Σε όλες αυτές τις μεταμφιέσεις έχει την αφετηρία του το αρχαίο δράμα.

Οι μεγάλες γιορτές στην Αρχαία Αθήνα

Τέσσερις ήταν οι μεγάλες γιορτές που τελούνταν στην Αθήνα προς τιμή του Διονύσου:

Τα Μεγάλα ή εν άστει Διονύσια. Θεσμοθετήθηκαν από τον Πεισίστρατο και τελούνταν τον αττικό μήνα Ελαφηβολιώνα. Αποτελούσε ίσως το κορυφαίο γεγονός της χρονιάς και υπεύθυνος για τη διοργάνωση ήταν ο «επώνυμος άρχων». Παρουσιάζονταν τα νέα δράματα και συνέρρεε πλήθος κόσμου από διάφορες περιοχές της Αττικής και όχι μόνο. Η διάρκεια της γιορτής ήταν έξι ημέρες. Την πρώτη ημέρα οι Αθηναίοι και οι ξένοι παρακολουθούσαν την πομπή, τις δύο επόμενες ημέρες γίνονταν οι αγώνες διθυραμβικών χορών και τις τρεις τελευταίες ημέρες διεξάγονταν οι δραματικοί αγώνες.
Τα Μικρά ή Κατ’ αγρούς Διονύσια. Εορτάζονταν τον μήνα Ποσειδεώνα, μέσα Δεκεμβρίου/Ιανουαρίου και παρουσιάζονταν σε επανάληψη δράματα που είχαν σημειώσει μεγάλη επιτυχία.
Τα Λήναια. Εορτάζονταν τον μήνα Γαμηλιώνα που αντιστοιχεί στο δικό μας Ιανουάριο/Φεβρουάριο. Σχετικά με τα Λήναια δεν υπάρχουν πολλές πληροφορίες. Ονομάστηκαν έτσι από την τοποθεσία που τελούνταν, ωστόσο, σχετικά με την ακριβή θέση του Ληναίου οι απόψεις των μελετητών διίστανται. Η παλαιότερη άποψη ταύτιζε το Λήναιο με το ιερό του Διονύσου στην περιοχή Λίμναι , στη δυτική πλαγιά της Ακρόπολης. Άλλες περισσότερο αξιόπιστες πληροφορίες βασισμένες σε γραπτές μαρτυρίες, τοποθετούν το Λήναιο στην περιοχή της Αγοράς, αν και ανασκαφές δεν έφεραν στο φως κανένα ίχνος ιερού. Το μόνο που φαντάζει σίγουρο είναι πως το Λήναιο παράγεται από τη σπάνια λέξη Λήναι, που σημαίνει Βάκχες, γι’ αυτό και θεωρούν τη γιορτή προς τιμή του Διονύσου. Στα Λήναια πραγματοποιούνταν δραματικές παραστάσεις τραγωδίας και κωμωδίας. Πρέπει να επισημανθεί ότι οι μεγάλοι τραγικοί δεν μετείχαν στα Λήναια και αυτό διότι μία νίκη στα Διονύσια είχε μεγαλύτερη σημασία. Η συγκεκριμένη γιορτή δεν είχε πανελλήνια εμβέλεια, αφού το χειμώνα διακόπτονταν οι θαλάσσιες συγκοινωνίες και οι ξένοι δεν μπορούσαν να επισκεφθούν την Αθήνα.
Τα Ανθεστήρια. Εορτάζονταν τον μήνα Ανθεστηριώνα, δηλαδή μέσα Φεβρουαρίου/Μαρτίου. Ήταν η γιορτή της ανθοφορίας στην αρχή της Άνοιξης. Αρχικά, δεν πραγματοποιούνταν δραματικοί αγώνες, πολύ αργότερα όμως, προστέθηκαν και αυτοί ως μέρος της θρησκευτικής τελετής.

Η προετοιμασία για την παρουσίαση ενός θεατρικού δρώμενου απαιτούσε μεγάλη χρονική διαδικασία που έφτανε περίπου τους έξι μήνες.

Η προετοιμασία

Η προετοιμασία για την παρουσίαση ενός θεατρικού δρώμενου απαιτούσε μεγάλη χρονική διαδικασία που έφτανε περίπου τους έξι μήνες. Από τη στιγμή που οι βασικοί συντελεστές της παράστασης αναλάμβαναν τα καθήκοντά τους, από τις πρώτες αρμοδιότητές τους ήταν να επιλέξουν τους τρεις υποψήφιους ποιητές. Η επιλογή ,γινόταν όχι μόνο βάσει του περιεχομένου του κειμένου τους, αλλά λάμβαναν υπόψη τα προσόντα, την προσωπικότητα του εκάστοτε υποψηφίου και την εκτίμηση που έτρεφε ο κόσμος για αυτόν. Ειδικά η τελευταία παράμετρος ήταν υψίστης σημασίας και ο άρχων λάμβανε σοβαρά υπόψη τη γνώμη του κόσμου.

Οι χορηγοί και η γέννηση του θεάτρου

Το επόμενο βήμα για τον άρχοντα ήταν η ανεύρεση ιδιωτών που θα αναλάμβαναν όλα τα έξοδα της παράστασης. Οι υποψήφιοι προέρχονταν από την εύπορη κοινωνική τάξη και ο ονομάζονταν χορηγοί. Ο χορηγός που αντιστοιχούσε σε κάθε ποιητή οριζόταν με κλήρο και ήταν υποχρεωμένος να ανταποκριθεί σε όλα τα έξοδα, τόσο για τους χορευτές όσο και για τα μέσα της παράστασης.

Το δράμα για τον αρχαίο κόσμο ήταν μια καθαρά θρησκευτική τελετή καθώς αποτελούσε κατά βάση μέρος της θρησκευτικής λατρείας που πραγματευόταν σοβαρά θρησκευτικά και ηθικά ζητήματα. Η ολοένα αυξανόμενη δημοφιλία του, γέννησε την ανάγκη για τη δημιουργία ενός μόνιμου οικοδομήματος που θα εξυπηρετούσε πλήρως τις ανάγκες αυτού του ραγδαία εξελισσόμενου είδους. Έτσι, λοιπόν, γεννήθηκε η ιδέα του θεάτρου που δεσπόζει ως και τις μέρες μας κυρίαρχο στοιχείο του πολιτισμού μας.

ηξερες οτι: στισ πρεμιερεσ ευχομαστε...σκατα!